Op 4 januari 2023 overleed op eenennegentig jarige leeftijd de Britse schrijfster Fay Weldon. Ze schreef meer dan dertig romans en enkele autobiografische boeken. Nadat ik  midden jaren tachtig gescheiden was van de man waar ik later weer mee trouwde (echt gebeurd), las ik voor het eerst iets van haar. Ik betrok een ruime kamer boven een bakkerij  in het centrum van Deventer. Ik herinner me een zaterdagmiddag in november. Het miezerde en af en toe stortregende het. Uit grote besluiteloosheid, waar ik toen ook al aan leed, trok ik alle meubels uit hun opstelling en probeerde ze opnieuw te formeren. Wat net als het formeren van een goed kabinet, een haast ondoenlijke zaak bleek. Vloerkleed diagonaal leggen of toch in het midden van de kamer? Bank voor het raam met het Frans balkon of tegen de binnenmuur/zijmuur? Alles eindigde midden in de kamer, daaromheen de leegte. In die opgebroken toestand begon ik in Praxis van Fay Weldon.

In koel, beschouwelijk proza schrijft Weldon over Lucy, moeder van twee dochters, Praxis en Hypatia. Het verhaal begint met fotobeelden bekeken door Praxis als oudere vrouw. In haar herinneringen was er veel heimelijk gedrag, gekonkel over dit en dat. Gedachten over haar moeder (of ze nu wel of niet met de man die tijdelijk bij hen inwoonde naar bed ging). Praxis wist: ‘Moeder zou het ontkend en in die ontkenning geloofd hebben, of ze het nu wel of niet had gedaan. In een tijd dat de instincten van de vrouw op zo gespannen voet verkeerden met de regels van de samenleving kon je dergelijke gelokaliseerde amnesieën alleen maar verwachten.’ Wat een geweldige vergoelijking was om te mogen liegen over dingen die niet geaccepteerd werden.

De moeder eindigt in het gesticht als haar dochters veertien en zeventien zijn. Als Praxis haar bezoekt, krijst de moeder net zo lang tot ze weer weggaat. Weldon etaleert verschillende theorieën over relaties tussen ouders en hun kinderen, die ik toen niet zo gezien had. Haar herinneringen spelen Praxis parten. ‘De herinnering aan het diepbedroefde kind dat je was; het besef van fouten, niet goedgemaakt, en wonden, niet geheeld, de verscheurende pijn van een verleden waaraan niets kan worden verandert.’ Dat er niets veranderd kan worden, is van een intense droefheid. Evenals haar moeder verstek liet gaan, zo lukt het ook Praxis niet haar kinderen een veilige haven te bieden. Want:

‘Kinderen die gekwetst zijn groeien op om te kwetsen. Dit weet ik. Ik wist het, maar toch was ik hulpeloos. Ik krijste en schreeuwde, probeerde te moorden of veinsde zelfmoord, in bijzijn van mijn kinderen; beoefende de duistere zijde van mijn erotische natuur onder hun verbijsterde blik, onverschillig voor de afgrond die ik open sloeg onder hun voeten. Ik, die hen behoedde voor de vlooien van vreemde honden, en akelige tonelen in de bioscoop, en die hun haar borstelde met liefdevolle zorg. Ja, dat deed ik, en jij deed dat, en jij ook: betaalde hen terug met wat moeder jou aandeed.’

Daar schrok ik van, als moeder zijnde. En ja, dit was Fay Weldon ten voeten uit. Praxis werd genomineerd voor de Booker Prize maar kreeg hem niet. Dat is jammer want het is een boek dat bij iedere herlezing iets nieuws vrijgeeft. En dat zegt wat.

(Deze column verscheen eerder op Literair Nederland)